Otyłość to złożona choroba, która jest wynikiem nieprawidłowości adaptacyjnych organizmu do stylu życia, pracy czy rozwoju cywilizacji. Wpływ na nią ma szereg czynników, nie tylko genetycznych, ale przede wszystkim nasze zwyczaje i postawy życiowe. Otyłość pojawia się, gdy wartość energetyczna żywności spożywanej podczas całego dnia i nocy przewyższa wydatki energetyczne organizmu.
Na otyłość mają wpływ czynniki środowiskowe:
– brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia i sposób spędzania wolnego czasu np. gry komputerowe, oglądanie telewizji,
– wyższa ilość energii w codziennej diecie, niezbilansowany, zwiększony wydatek energetyczny w ciągu dnia,
– zmieniające się proporcje makroskładników w diecie, w szczególności procentowy wzrost w diecie cukrów prostych, a także udziału energii z tłuszczów ogółem,
– spożywanie dużych ilości słodkich napojów,
– częste spożywanie posiłków w pośpiechu, przykładem tego może być dynamiczny rozwój obiektów typu „fast food”,
– prawdopodobnie krótsze przebywanie kęsów pożywienia w jamie ustnej, rozdrabnianie jest niedokładne, dlatego też dostęp enzymów trawiennych jamy ustnej do składników pożywienia jest mniejszy,
– szybkie jedzenie, co oznacza późniejsze uczucie sytości, więc w rzeczywistości spożywane jest więcej jedzenia.
Osoby otyłe spożywają najczęściej: czekoladę, posiłki z fast foodów, słodkie i słodzone napoje, produkty zbożowe, w tym z mąki znacznie przetworzonej i ciasta. Produkty te powodują, że zwiększa się masa ciała i dochodzi do znacznego przyrostu masy tłuszczowej.
Powstawaniu otyłości sprzyjają także nieprawidłowe nawyki żywieniowe, czyli: przejadanie się wieczorami, dodawanie kalorycznych sosów do sałatek i warzyw, częste pojadanie wysokoenergetycznych produktów między posiłkami głównymi.
Do czynników ryzyka otyłości zaliczamy również czynniki genetyczne, psychologiczne, biologiczne i farmakologiczne.
Czynniki genetyczne są jednymi z ważniejszych w powstawaniu oraz rozwoju otyłości. Rola czynników genetycznych jest widoczna w niektórych, genetycznie uwarunkowanych zespołach chorobowych, które prowadzą do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej.
Wśród genetycznych czynników wyróżnić można mutacje jednogenowe, które występują u niewielkiego odsetka osób. Mutacje te uszkadzają funkcje białek biorących udział w regulacji gospodarki energetycznej organizmu i prowadzą do rozwoju poważnej otyłości. Jednak u większości osób, które mają skłonności do otyłości decydują mutacje nie jedno, a wielogenowe. Geny te są związane z regulacją gospodarki energetycznej organizmu. Ocenia się, że różnice w wielkości dobowego wydatku energetycznego, które są zależne od informacji genetycznej sięgają nawet ok. 40%.
Jednostkami chorobowymi, którym towarzyszy otyłość są zaburzenia endokrynne, takie jak:
– niedoczynność tarczycy,
– zespół wielotorbielowych jajników,
– niedobór hormonów wzrostu,
– hiperinsulinizm.
Innym czynnikami ryzyka otyłości są czynniki farmakologiczne. Stosowanie niektórych leków może być przyczyną wzrostu masy ciała. Grupy leków, które przyczyniają się do niezamierzonego przyrostu masy to leki: psychotropowe, antydepresanty, antypsychotyczne, anksjolityczne lub te, które stabilizują nastrój.
Czynniki psychologiczne także mogą być przyczyną zmiany masy ciała. Zachowania kompulsywne, czyli lęk lub depresja prowadzą do zwiększonego spożycia pożywienia.Utrata masy ciała, rzędu 5 – 10 % może przynieść istotne korzyści zdrowotne. Ważne są efektywne metody leczenia otyłości, a przede wszystkim niedopuszczenie do jej powstania i rozwoju.
fot. Stock Adobe
